 |
Bazilari harita üzerinde dünyayi, sehirleri, köyleri seyretmekten haz duyarlar. Hatta bazilari haritaya bakarak kimi yörelerin yollarinda, köylerinde gezer gibi dalar giderler. Böylece dünya masada küçülür, insan içinde dolasir durur. Kaç kisi dünya haritasinda Türkiye'ye takilir kalir, bilemem. Anadolu eski topraktir. Her tarihte haritasi önünde durup nice seyler hayal edenler olmustur. Eski Avrupali sömürülecek bir toprak diye seyretmistir. Yeni Amerikali çogunlukla Ortadogu'nun uzantisi, yari çöl, bozkir, daglik bir fakir cografya sanmistir, imparatorluktan beri Ruslar sicak denizlere inmek için üzerinden kolayca geçebilecekleri, ama bir türlü geçemedikleri köprü sanmislardir. Kendi ülkesine haritada söyle bir bakip da içine girip irmak boylarina, vadilere uzanip yol yol onu tanimak isteyen çok kisi vardir elbette. Sorsalar bana, "Politikanin en iyi tarafi nedir?" diye, "Haritanin içine girerek, onu insanlari ile dolasip yasiyor olmak" derim.hiç düsünmeden. |
|
Baska mesleklerden insanlar da var çok dolasmasi gereken. Türkiye'yi bütün yurttaslar sever, ama sanirim cografyasina en çok tutkulu olanlar karayolculardir. Gözlemden okunur bu halleri. Sadece, "Surada su tarih var, bu ne güzel yesillik, bu ne olaganüstü manzara, bu ne canim sahil" diyerek kuru kuru degil, oranin, o manzaranin, o sahilin insani, onun ekmek kavgasi ile bakarlar Türkiye haritasina. O zaman Edirne'nin Enez'inden, Hakkari'nin Semdinli'sine biraz daha buruk, daha sorumlu, daha yüzü kizararak bakar insan. Semdinli'nin yilin alti ayi kapanan yolunun, ancak mayislarda açilabildigini, Çukurca'da bir çift lastik ayakkabi için yurttasin Hakkari Valisinden belge almasi .gerektigim, Zap Suyu Vadisindeki eski Mezopotamya uzantisi yabanilesmis üzüm baglarini insanlarimizin terk edip birakmak zorunda kaldigini, yolsuzluktan Daglica'da yasayanlarin halinin, görenden degil, tahmin edebilenden ögrenilebildigini haritada pek göremeyiz. Cizre'de sicaktan insanlar uyuyup kalir, içmeye bile su zor bulur. Midyat'a dogru gece yola çikmak korkutucu bir istir. Sirnak'ta daglar kömür dolu, ancak yöre fakirlikten kurtulmamis. Botan Çayi akar durur, insanlar etrafta fakir. Sorsaniz "çok kolay sulanir etrafi bu çayin" derler. Kozluk, Sason dolayindaki tütünün kalitesi hiçbir yerde yoktur. Ne getirebilmis oralara? Batman bozkirinda fiskiran bir zenginlik, çevresine hiçbir sey verememis, üstelik aci bir yabancilasma var tellerin öbür tarafinda. Baykan'dan Bitlis'e yesil iç açici, ama insanlar dertlerinden, hirsla herkese çatmaya hazir. Bitlis sanki tarihte terk edilmis... Gittikçe kötülesen, yoksullukla özdeslesen bir kader. Dogubeyazit'tan Agri Dagi heybetli gözükür. Dogubeyazitli is için kosar durur Igdir Ovasina. Uzak yer! Pamuk fiyati yeter gelmez onlara. Tuzluca'da kahveler dolu, ne yapar, ne yer içer bu insanlar! Ardahan'dan Kars'a dag tas hayvan dolu, insanin gözü parlar zenginlik kaynagi diye. Bakilamaz, beslenemez, satilamaz. Geçen yillarda yemsizlikten bir yilda ölen hayvan sayisi bir milyon basa yakin. "Savsatli, Ardanuçlu ne is görür?" diye soran azdir. Alti ay yolu kapanan Semdinli'den daha fakir... Artvin de kurtarmaz onlari. Güzellik karin doyurmuyor ki! Öyle olsa Artvinlilerden zengini olmazdi. Koca vilayet derler, daha dogru dürüst yolu yok. Hopa, Borçka arasi 18 yildir yapiliyor, geçen yilki yerde duruyor her sey. Metre metre bile ilerlememis. Maçailliler (Camili) eskisi gibi, henüz karismamislar insan içine. Nasil olsun ki? Dokuz ay geçit vermez yollari, ayri dünyada yasarlar, sanki devlet yok, devlet güçsüz orada. Hopa'da güzelim liman, ne zaman gitseniz bombos, insanin içi sizlar. Sarp kapisi bir yilan hikayesi olmus. Her giden devlet büyügü açilmasinda yarar görür. "Bir açilsa Kapikule gibi iki tarafli mal akacak, insan akacak" der Hopalilar. Inanmak için her türlü neden var... Bingöl'de sanki her gün deprem var. "Baslanmis bitirilmemis isler tablosu" gibi kirik dökük. Kigi Perisuyu Vadisi, haritada bakildiginda en çok akarsuyun bulundugu yöre belki. Yedisu Vadisi bolluk vadisi, gidilip gelinebilse... Bir heyelan, simdi git gidebilirsen bugünlerde Kigi'ya. Hayvanlarin yemi için insanlar sirtinda yük tasir. Diyarbakir bugday ambari olur, verim artirilabilse. Verdiginden az fazlasini, ancak aliyor köylü. Büyükçe bir köy sanki günesin altinda Diyarbakir. "Niye Gaziantep kadar olsun sanayisi gelismez?" diye düsüneni var mi, bilinmez. Sokaklarda fakir insanlar, bir o tarata, bir bu tarata... Erzurum dogunun Paris'i imis. Anlasilan, bu nedenle Erzurumlularin çogu Istanbul’da, Ankara'da, Izmir’de çalisip yasiyorlar. "Askerimiz olmasa ne olurdu acep?" demeyi kimse kendine sormamis simdiye dek. Hayvan ambari, 4 saat ötede. Trabzon limanindaki açik depolar, Iran’a gönderilen Romanya hayvanlari ile dolup bosaliyor. Erzurumlunun kaderi kara, hayvanlarina bile sahip çikan yok. Adana zengin, pamugu var, sanayisi var... Hangi Adana? Kimin Adanasi? Zengin olan birisi öyle demis, burasi Adana degil. Sabanci Holdinge ait Adana SA.... Feke, Saimbeyli, Tufanbeyli'de sivil insanla resmi insan sanki birbirine düsman, orman yüzünden. Karaisali'dan Adana'ya is bulmak için tepilen yollara aciyor fakir fukara. Karsanti'ya bakarsaniz haritada turistik isareti vardir. Yalnizca güzelligin, doganin karin doyurmadigina güzel bir örnek...Yumurtalik'ta deniz var. Deniz varsa Yumurtalik'ta ne var? Hiç. Bahçe'nin ortasindan geçen derenin derdini, sele can, mal verenler bilir. Her sorumlu "bu yil yapariz" demis geçmis. Bahçelilerin tek is kapisi demiryolu isçiligi, bekçiligi, o da tikanmis artik. Gaziantep'te, Kilis'te 1976 baharinda da kaçakçilik sürüp gidiyor. Karsilikli düsmanliklarin ihbara varan sonuçlari ancak bilinenler. Sürüp gidecek de daha. Kaçakçilik, ekonomik olmaktan çok, karakolluk sayilirsa... "Her seyi var Malatya'nin, neyi eksik?" derseniz; insanlari birkaç yildir, huzursuz, güvensiz. "Ayrim yapanlar utansin" deyip geçecek miyiz? Bu insanlar kardes degil mi? Sanki bölüsemeyecek hiçbir seyi yok bogusturulanlarin; kabahat aydinliga karsi çikanlarin. Konya'nin düzlügünde, hayat daha kolaydir. Karaman'dan Ermenek'e inerseniz Toroslarin eteklerinde bin bir dert içinde insanlar çikar önünüze. Yolu olmayan, suyu olmayan, hele hele isi olmayan. Bir seker fabrikasi için Eregli ile fakir Karapinar yillardir çekisir dururlar. Koca koca hükümet adamlari bir o tarafa, bir bu tarafa siritarak uyuturlar onlari. Burdur batida bir il, konumu öyle, ama Siirt'ten harap, Bitlis'te oldugu gibi insanlari bos, mahzun. Yesilova'nin, Tefenni'nin sorunlarini saysalar Cumhuriyet dönemi kadar zaman ister çözmeye. Aydin'da, Manisa'da kiskançlik duyarsiniz yukaridaki iller adina. Bazi dertler çözülmüs bir ölçüde. Iste ayricalik. Birileri gelmis Ankara'ya, yönetime ve "önce geldikleri yer" demisler bir süre. Isparta’yi da sayabilirsiniz son yillarda bu listede. Kirsehir'de, Kastamonu'da kara kara küskün insanlar. Birinde, versen çok fazlasini alacak uçsuz tarlalar; ötekinde, zenginlik dolu ormanlar. "Neleri eksik?" diye merak eder insan. Ormanla, insani baristiramamis bir toplumuz hala. Sanki bir aç, bir zengin bir arada. Giresun'da, Trabzon’da, Hopa'da liman var. Bunlar ne için bos durur? Sahilde bir yol, Karadeniz 500 metre içerde insanlari doga ile savastirir durur. Onun için Türkiye’mizde nereye gitsen Karadenizli bulursun. Karadeniz'in iç kesiminde, güzel doga insani kovar, oysa Karadeniz'in siradaglarinin ardinda zengin topraklar var. O daglari asip o topraklari limanlara baglayacak yollar için iki taraf da can atar. Sebinkarahisarli zenginlesecek, Giresun limanina çabuk inebilse. Edirne'nin Enez'inde çikan yilanbaligi, Avrupa'daki lüks lokantalara tasinir derler. Enezli kendi cennetinde Hollandaliyi seyreder fakir fakir. Uzadi gitti haritada yollar. Daha nice azaplar yatar Türkiye haritasinin içyüzünde. Ama harita da yirtildi bazi yerlerinden. Isterse kafasini uzatip bakmasin yönetenler. Kafasini çikarmak isteyenler de haritayi daha baska yerlerinden delip çikacaklar. Kimse engelleyemez bu uyanisi. Not :1976 Kasiminda yazdigim bu yaziyi, 27 yil sonra 2003 Kasiminda Dünya okurlarina bir kelimesini bile degistirmeden sunuyorum. |
|